بررسی راهکارهای مناسب در جهت نشر و آموزش سواد رسانه­ای بر اساس فرهنگ،اعتقاد و ذائقه جامعه ایرانی

مقاله ارائه شده به نخستین کنفرانس بین المللی رسانه، ارتباطات و حکمرانی سایبری

بررسی راهکارهای مناسب در جهت نشر و آموزش سواد رسانه­ای بر اساس فرهنگ،اعتقاد و ذائقه جامعه ایرانی

studying the appropriate strategy for publishing and training media literacy based on culture, belief and taste of Iranian society

چکیده

سواد رسانه ای، واژه ای با معنایی مشخص و با کاربردی فراوان در جهان کنونی است؛ که برای درک بهتراز آن، نیاز به شناخت رسانه و همچنین ایجاد تفاوت میان رسانه و ابزارهای رسانه ای می باشد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و به موازات آن گسترش اطلاعات، رسانه با سه مؤلفه اصلی خود شامل پیام یا محتوا،مخاطب و بستر ارتباطی، تنها در اختیار ابزارهای رسانه ای ساله های دورمانند: رادیو،تلویزیون و روزنامه قرار نمی گیرد. با گسترش اینترنت و ایجاد فضا و دنیای مجازی، فعالیت و حکمرانی سایبری فراهم گردیده است.همچنین بکارگیری اینترنت توسط فناوری های مختلف با هدف سهولت دربرقراری ارتباط وانتقال اطلاعات تنوع ابزارهای رسانه ای را به مراتب افزایش داده است. در این بین با همراهی روزمره مردم توسط ابزارهای رسانه ای در جوامع، آموزش مناسب برای بکارگیری و شناخت ابزار در مرحله نخست و پس از آن، رسانه از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد؛ لذا افراد جامعه با کسب آگاهی مناسب نسبت به ابزار مورد استفادۀ خود در تحلیل و کنترل حکمرانی سایبری به اطلاعات و پیام های دریافتی توجه خواهند نمود. سازمان یونسکو بعنوان متصدی و مبلغ واژۀ سواد رسانه ای به ارائه و آگاهی سازی جوامع بدون در نظرگرفتن عمق فرهنگ و اعتقاد جوامع، تنها به نشر و آگاهی سازی جامعۀ جهانی می پردازد؛ لذا اقدام به بومی سازی و فرآوری این واژه براساس ذائقۀ جامعۀ ایرانی از موضوعات مهم در راستای نشر و گسترش سواد رسانه ای می باشد. در این پژوهش علاوه بر بررسی میزان آگاهی جامعه نسبت به کارکرد سواد رسانه ای راهکارهای مناسب با هدف ارتقاء سطح این مهم در بستر حکمرانی سایبری و همچنین توجه به موضوع آموزش در سطوح مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است.

کلمات کلیدی

سواد رسانه ای، فرهنگ، جامعه، یونسکو، اینترنت، ابزار رسانه، حکمرانی سایبری

مقدمه

در کنار سایر رسانه های در دسترس و موجود در جامعه با قدمت چند ساله با گسترش اینترنت و سهولت در دسترسی به آن در جامعه­ی جهانی، باعث برقراری ارتباط بین این قابلیت با فعالیت های مختلف در جهت ارائه خدمات، اطلاعات، آموزش، اخبار و سایر موضوعات گردیده است و با گذشت زمان بر تعداد کاربران اینترنتی و مجموعه­های ارائه کننده خدمات اینترنت افزوده شده است. در حال حاضر بیش از یک میلیارد و پانصد میلیون وب سایت در جهان وجود دارد.[1]

جمهوری اسلامی ایران نیز از این گسترش و رشد فاصله نداشته است و هم قدم، با تکنولوژی جهانی در حال ارتقاء سطوح مختلف خود در زمینه­ی خدمات اینترنتی بوده است؛ همچنین براساس برنامه پنجم توسعه [2] میزان قابل توجهی با درصد مشخص از جمعیت جامعه می بایست به اینترنت دسترسی داشته باشند؛ لذا با گذشت چند سال از این طرح، شاهد رونق فعالیت وب سایت ها و خدمات اینترنتی متنوع بوده ایم. با وجود رادیو، تلویزیون و روزنامه اکنون اینترنت بعنوان ابزاری با وسعت خدمات گسترده توانسته است تا با برقراری ارتباط بین رسانه های با قدمت و ابزارهای نوین خدمات مناسبی را به کاربران جهانی خود ارائه دهد در این راستا با توجه به اهمیت جایگاه اینترنت در ارائه خدمات متنوع در این پژوهش به انتقال اطلاعات و کاربرد اینترنت در رسانه پرداخته می شود از آن جهت که بوسیله این ابزار تمامی گروه های رسانه ای در قالب یک عنوان و در بستر آن قابلیت نمایش پیدا نموده اند و در ادامه با ابزارهایی مانند گوشی های همراه هوشمند، رایانه، نمایشگر و تلویزیون های هوشمند، خودروهای هوشمند و سایر ابزارهای مشابه روبرو خواهیم شد که علاوه بر ارائه نمودن رسانه و در اختیار قرار دادن اطلاعات، اخبار و برنامه های ارائه شده  و مورد نیاز کاربران توسط شرکت های بزرگ، بنگاه ها و شبکه های مختلف اقدام به جمع آوری و کسب اطلاعات نسبت به مخاطبان خود بصورت محسوس و نامحسوس توسط ابزارهای در اختیار کاربران در بستر اینترنت می نمایند. از مهمترین اقدامات در این جهت با هدف آگاه سازی در زمینه سواد رسانه ای و حکمرانی سایبری ارائه راهکارهای مناسب در جهت نشر و آموزش براساس فرهنگ، اعتقاد و ذائقه جامعه ایرانی است.

بیان مسئله

بکارگیری ابزارهای مختلف رسانه ای امری اجتناب ناپذیر است و در ارتباط با این تغییر، رسانه ها اقدام به حضور و برقراری ارتباط با مخاطبان خود بوسیله این ابزارهای نوین نموده اند و این اتفاق باعث در دسترس بودن اخبار و اطلاعات از یک سو و از سوی دیگر ترکیب اطلاعات گمراه کننده، اشتباه و هدفمند در بین سایر اخبار می گردد؛ عدم ارائه اطلاعات مناسب و کافی از نهاد های آموزشی و مرتبط به جامعه جهت ورود به فضای مجازی، باعث بی توجهی به سطح اطلاعات ارائه شده در این فضا می گردد؛ همچنین ارائه قابلیت های متنوع در ابزارهای جدید که باعث سهولت در فعالیت های روزمره گردیده است شرایط مناسبی برای کاربران خود جهت، بکارگیری از این ابزارها فراهم نموده است، که در نتیجه با ارائه اطلاعات فردی و کاربری مورد نظر، در لحظه خدماتی را به کاربران ارائه می نماید؛ لذا نیاز به آموزش در مورد نحوه بکارگیری ابزارهای رسانه ای و همچنین ابزارهای ارتباطی و الکترونیکی با هدف آگاهی بخشی پیرامون نحوه کاربرد و سطح ارائه اطلاعات به برنامه ها با توجه به نیاز کاربر و الگوی رفتاری برنامه باعث جلوگیری از بروز آسیب های واقعی به فرد و جامعه در فضای مجازی می گردد، اقدامی که باید در سطوح پایین و سنین کم به آن توجه شود. فراهم نمودن بستر مناسب آموزشی جهت بکارگیری برنامه های مختلف با منابع خارجی و سرورهای غیرقابل دسترس همچنین تهیه و تنظیم برنامه های هماهنگ با فرهنگ و اعتقاد جامعه ایرانی اسلامی با شرایط مناسب در جهت ایجاد انگیزه به حضور و بکارگیری برنامه توسط کاربران داخلی از اقداماتی خواهد بود که در ایجاد فضای آگاه سازی و رشد سواد رسانه ای تأثیر گذار می باشد. با این حال آیا براساس شرایط حاضر و گذشت مدت زمان مشخص از تغییر نوع ارتباطات و ظهور ابزارهای رسانه و الکترونیکی جدید در جهان به میزان آگاهی جامعه ایرانی در بکارگیری این ابزارها افزوده شده است؟ آیا آگاهی جامعه در شناخت رسانه های فعال در فضای مجازی و سایر ابزارهای رسانه ای در مخابره اطلاعات کامل و مشرف می باشد؟ چگونه به سطح آگاهی جامعه در زمینه ارائه اطلاعات فردی خود در فضای مجازی اضافه نماییم؟ آیا امکان ایجاد فضای مناسب براساس معیارهای فرهنگ و اعتقاد جامعه ایرانی اسلامی ممکن و موفقیت آمیز خواهد بود؟ براساس چه الگوی رفتاری و تشویقی می توان از رقبای خارجی در زمینه رسانه و ابزارهای رسانه ای پیشی گرفت بطوری که به جذب کاربران در فضای خدمات داخلی حاصل گردد؟

ادبیات و مبانی نظری

پیشینه تحقیق: تحقیقات و پژوهش های انجام شده در ارتباط با سواد رسانه ای به بخش های مختلفی مربوط می شود که به ترتیب در مورد موضوع ابزارهای رسانه ای  پیرامون این پژوهش می توان به موضوع ارائه شده از زندوانیان و زین العابدینی (1395) با عنوان رابطه سواد رایانه ای و تجربه شبکه های اجتماعی مجازی در داشجویان دختر دانشگاه یزد اشاره کرد که با برقراری ارتباط بین رایانه بعنوان ابزار دریافت کننده شبکه های مجازی بوسیله اینترنت نیاز به شناخت را فراهم می کند. همچنین مجهز بودن افراد به مهارت ها و سوادهای جدید از جمله سواد رسانه ای از اهمیت ویژه ای برخوردار است و افراد باید برای فراگیری این مهارت ها اقدام نمایند تا بتوانند با معیارهای مناسب به ارزیابی شبکه های اجتماعی و اخبار و اطلاعات مندرج در آنها پرداخته و اطلاعات صحیح و کارآمد را برای تصمیم گیری های خود مورد استفاده قرار دهند از تأکیدات پژوهش با عنوان سواد رسانه ای و آگاهی از آسیب های شبکه های اجتماعی به قلم مقدس زاده و صفاهیه (1396) می باشد در ادامه می توان به فعالیت های سازمان یونسکو اشاره کرد و اقدامات این سازمان در تأسیس موسسه آموزش سواد رسانه ای و اطلاعاتی در کشورهای مختلف نشان از اهمیت این موضوع دارد این اقدامات شامل روش های آموزشی و کارگاهی می باشد آموزش سواد رسانه ای و اطلاعاتی به عنوان یادگیری مادمالعمر مطرح شده است. به همین دلیل آموزش آن در کشورهای مختلف و در تمامی مقاطع تحصیلی انجام شده است[3] در کشور ایران با اشاره به اهمیت سیاستگذاری آموزش سواد رسانه ای در نهادهای آکادمیک، الگوی سیاستگذاری آموزش سواد رسانه ای در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور طراحی شده است.[4] همچنین از پژوهش های انجام شده در ارتباط با موضوع اين تحقیق می توان به کیان خواه (1397) در پژوهشی با عنوان” چالش های راهبردی حکمرانی با گسترش فضای سایبر” اشاره کرد که به بررسی چالش های راهبردی حکمرانی با گسترش فضای سایبر پرداخته و هژمونی آمریکایی در مدیریت و کنترل فضای سایبری شناسایی و نظارت فراحاکمیتی بر توانمندی های اقتدارافزای جامعه، تهدیدات و تهاجمات سایبری، پذیرش الگوی رفتاری و سبک زندگی فراملی و فرافرهنگی و مهندسی و مدیریت فرهنگی فراملی را به عنوان چالش های راهبردی حکمرانی عرصه جهانی سازی سایبری احصاه نموده است. غلامی (1398) در پژوهشی با عنوان” الگوی شش ضلعی حکمرانی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی” الگوی حکمرانی فضای مجازی را برای جمهوری اسلامی با توجه به اصول راهبردی کشور در مواجهه با فضای مجازی، با شش محور اساسی شامل شبکه ملی اطلاعات، شبکه فراملی اطلاعات، نظام حقوق بین الملل، گفتمان مواجهه انقلابی، شرکت های بزرگ غیردولتی با رویکرد فراملی وایجاد بسیج سایبری ‎ با رویکرد محتوایی ارائه نموده است؛ از موارد قابل ذکر و مورد توجه در این پژوهش محسوب می گردد.
رسانه: رسانه در لغت به معني «رساندن» است و در اصطلاح وسيله‌اي براي نقل و انتقال اطلاعات، ايده‌ها و افكار افراد يا جامعه؛ و واسطه عيني و عملي در فرآيند برقراري ارتباط است. وسايلي همانند روزنامه‌ها، مجلات، راديو، تلويزيون، ماهواره، اينترنت مصاديق اين تعريف هستند.[5] به عبارت ديگر «رسانه وسيله‌اي است كه فرستنده به كمك آن، معنا و مفهوم مورد نظر خود (پيام) را به گيرنده منتقل مي‌كند» [6]
ابزار رسانه: واژه “media”در زبان لاتین جمع “medium ” است و معنای لغوی آن، وسیله، واسطه و واسطه انتقال است كه در زبان فارسی واژه » رسانه « را به عنوان اصطلاحی آن به کار می بریم. این واژه در جوامع پیشرفته به رسانه های گروهی جامعه اشاره دارد که کار آنها
رمزگزاری و انتقال پیام به یک جمعیت وسیع است.[7]
سواد رسانه ای: سواد رسانه‌ای (Media Literacy) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد به دیگر سخن، هدف اصلی سواد رسانه‌ای می‌تواند این باشد که بر اساس آن بتوان دید که آیا بین محتوای یک رسانه – به مثابه محصول نهایی – با عدالت اجتماعی رابطه‌ای وجود دارد یا خیر.   به عبارت بهتر، خواننده یا بیننده یا شنونده یک مضمون رسانه‌ای بهتر است رابطه و نسبت محتوای یک رسانه با عدالت را در نظر گرفته و نزدیکی یا دوری محتوای یک رسانه‌ از عدالت را طرف توجه قرار دهد تا همیشه در ارتباط با رسانه‌ به جای تسلیم بودن و یا تسلیم شدن به رابطه یکسویه و انفعالی، رابطه‌ای فعال‌تر  وتعاملی‌تر داشته باشد. [8]
فضای مجازی: فضای مجازی به مجموعه ای از نظريه ها و پژوهش ها اشاره می کند که توجه خود را به انسان ها، ارگانيسم های ديگر و ماشين ها معطوف کرده اند. فضای مجازی در هر تعبيری و با هر تعريفی، قلمرويی وسيع، بديع و بکر است که براي ساکنان خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسيب ها و محدوديت های نوينی را به همراه دارد. [9]
یکی از خصوصیات ممتاز عصر حاضر ، آماده بودن وسایل پیام رسانی است .فضای مجازی در حقیقت فضای حقیقی است . در زندگی بسیار از
مردم حضور دارد. [10]
اینترنت: اینترنت، سیستمی جهانی از شبکه هایی از کامپیوترهای به هم پیوسته است که از پروتکل اینترنتی استانداردی (TCP/IP) برای خدمت رسانی به میلیاردها کاربر در سراسر جهان استفاده می کند. اینترنت، شبکه ای است که از میلیون ها شبکه محلی یا سراسری مخفی، عمومی، دانشگاهی، تجاری، و دولتی تشکیل شده است که توسط تکنولوژی های الکترونیکی، بی سیمی، و نوری به یکدیگر،متصل شده اند. اینترنت، محدوده وسیعی از منابع اطلاعاتی و سرویس ها نظیر صفحات به هم گره خورده اینترنتی در شبکه جهانی وب World Wide Web یا WWW و یا ایمیل های الکترونیکی را در خود جای داده است.
حکمرانی سایبری: اعمال حاکمیت به مفهوم داشتن قدرت برای اعمال اراده بر چیزی یا کسی یا موضوعی در قلمرو جغرافیایی معین است۔
بارزترین وجه اعمال حاکمیت از سوی بازیگران و نهادهای سیاسی حکومتی حاکمیت در قلمرو فضای جنرافیایی کشورهاست که به فضای ملی موسوم است۔ چنین حاکمیتی عبارت از استقلال عمل و حق تصمیم گیری کشورها وحکومت ها در سیاست های داخلی و خارجی خود است. [11] فضای مجازی فضایی فناوری پایه، مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در آن تولید محتوا پالایش داده ،ذخیره سازی داده، پردازش داده و توزیع داده صورت می گیرد و در تعامل با انسان فضایی شبکه ای را می سازد

که این ‎فضا دارای خصوصیات مختلف و حتی منحصربه فردی است که آن را از فضاهای پیشین مجزا و متفاوت می کند. [12]
در تکمیل این تعریف می توان به تعریف حکمرانی سایبری ارائه شده از سوی اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS) اشاره نمود حکمرانی اینترنت، توسعه و کاربرد اصول، هنجارها، قوانین، رویه های تصمیم گیری و برنامه های شکل دهنده تکامل استفاده از اینترنت توسط دولت ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی، هریک در بخش خاص خود می باشد. توسعه فضای مجازی و فناوری به طور قابل توجهی دنیای مدرن راتغییرداده و موجب ارزیابی دوباره اصول سنتی حقوق بین الملل مانند حاکمیت شده است.
‎با این حال با افزایش تعداد کاربران اینترنت در سرتاسر جهان و استفاده های بالقوه از آن در حوزه های نظامی و سیاسی مشخص شدکه ایالات متحده به طور فزاینده ای نفوذ خود را برای در دست گرفتن حاکمیت درفضای مجازی نشان می دهد۔ پس از آن۔ نقش حاکمیت دولتی در فضای مجازی به طور گسترده در ادبیات علمی مورد بحث قرار گرفت۔ گروه کارشناسان دولتی سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که حقوق بین الملل، از جمله حاکمیت دولت، در فضای مجازی مورد استفاده قرار گیرد[13] ,‏ این تصمیم به این معنی است که قانون معارضه درفضای مجازی و همچنین تمام حقوق و تعهدات مرتبط با اصول حاکمیت قابل اجرا است. راهنمای تالین مربوط په حقوق بین الملل و جنگ سایبری و کتاب راهنمای تالین ویرایش ‎ 2.0  که در مورد وضعیت حقوق بین الملل کنونی در زمینه فضای سایبری بحث ‎می کند، به نتیجه گیری مشابهی در مورد حاکمیت دولت در فضای مجازی رسیده است این آثار به چگونگی استفاده از اصول حقوق بین الملل در فضای مجازی و چالش های منبعث از آن می پردازند
فرهنگ: ادواردبارنت تایلور”(edvard barend taylor)مردم شناس انگلیسی زبان اولین بار اصطلاح فرهنگ را درسال 1871  درکتابی به نام فرهنگ ابتدایی به کار گرفت اودر تعریف فرهنگ گفته: فرهنگ مجموعه پیچیده ای است که شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، فنون، اخلاق، قوانین، سنن وبالاخره تمام عادات و رفتارو ضوابطی است که فرد به عنوان عضو جامعه از جامعه فرا می گیرد و در برابر آن جامعه وظایف وتعهداتی رابرعهده دارد تعریفی که علامه جعفری(رحمه الله علیه) به عنوان وجه مشترک تمام تعاریف از مهمترین دایره المعارف‌های دنیا عنوان نموده است ،چنین می باشد”:فرهنگ عبارت است از کیفیت یا شیوه بایسته یا شایسته برای آن دسته از فعالیت های حیات مادی و معنوی انسان ها که مستند به طرز تعقل سلیم و احساسات تصعید شده آنان در حیات معقول تکاملی باشد”. ایشان در این تعریف چهار اصل مهم را به تفکیک مورد توجه قرار داده است. بایستگی و شایستگی مستند به تعقل سلیم و احساسات تصعید شده ی مردم که با این قید حتی پاره ازپدیده های معقول را نمی توان فرهنگی دانست چه رسد به پدیده هایی که ضد تعقل و احساسات ،علم وادب باشد. پس مواردی مثل نژادپرستی ،پول پرستی، قدرت پرستی، شهوت پرستی را نمی توان در فرهنگ جای داد.حیات انسانی دور از فرهنگ شایسته بقاء نیست،زیرا زندگی بدون فرهنگ درحقیقت همان زندگی به دور از تعقل ، خرد و احساسات عالی انسانی است فرهنگ یک جامعه هرچه به اصول ثابت معقول متکی باشد از بایستگی ،شایستگی و پایداری بیشتری برخوردار استبعضی از عناصر تشکیل دهنده فرهنگ نسبی وبعضی مطلق هستند .منظوراز نسبی در اینجا مختص به بعضی از اقوام وملل می باشد ومنظور از مطلق در این بحث آن است که درتمام اقوام وملل وجود دارد.
آموزش:  آموزش و پرورش مجموعه منظمی از اعمال و رفتار است؛ به بیان دیگر آموزش و پرورش فعل و انفعالی است میان دو قطب روان (آموزگار و فراگیر) که مسبوق به اصلی و متوجه هدفی و مستلزم برنامه‌ای است.[14] از آن‌جایی که کودکان بی‌سواد، نادان و غیرمطلع از فرهنگ جامعه‌شان به دنیا می‌آیند، برای یادگیری فرهنگشان، هنجارهای رفتاری افراد بالغ، یادگیری مهارت‌ها، یافتن نقششان در اجتماع و رسیدن به اهدافشان نیاز به آموزش دارند.(دانشنامه بریتانیکا Encyclopædia Britannica) آموزش و پرورش عبارت است از «فرایند هدایت و جهت‌دهی عمدی تجارب انسانی.[15]

چهارچوب نظری

با توجه به پژوهش انجام شده پیرامون موضوع این تحقیق براساس اطلاعات بدست آمده مدل مفهومی زیر بعنوان چهارچوب نظری این تحقیق ارائه شده است

راهکار مناسب در جهت نشر و آموزش سواد رسانه ای براساس فرهنگ، اعتقاد و ذائقه جامعه ایرانی:

میزان آگاهی مردم از ابزارهای رسانه ای موجود در جامعه خود

مقدار شناخت جامعه از رسانه های فعال داخلی وخارجی

رابطه آگاهی مردم از اهداف رسانه های مختلف و بکارگیری ابزارهای دراختیار

میزان تأثیرگذاری آموزش در رشد آگاهی جامعه پیرامون برقراری ارتباط با رسانه و ابزارهای رسانه ای  مختلف

فرضیه های تحقیق

با توجه به طرح مفهومی و چارچوب نظری تحقیق، فرضیات این پژوهش به شرح زیر ارائه گردیده است

فرضیه اول: میزان آگاهی مردم از ابزارهای رسانه ای موجود، در رشد سواد رسانه ای و آگاهی بخشی موثر خواهد بود.

فرضیه دوم: مقدار شناخت رسانه های فعال داخلی و خارجی در جامعه باعث رشد سواد رسانه ای و از راهکارهای مناسب در جهت آگاهی بخشی عمومی می باشد

فرضیه سوم: با شناخت اهداف رسانه های مختلف نحوه بکارگیری ابزارهای مرتبط نیز در جامعه تغییر خواهد نمود

فرضیه چهارم: بوسیله آموزش می توان آگاهی لازم در برقراری ارتباط با ابزارها و رسانه های مختلف در جامعه را فراهم نمود

اهداف تحقیق

هدف اول: بررسی میزان شناخت جامعه از ابزارهای رسانه ای و نحوه بکارگیری این ابزار براساس آگاهی و سواد رسانه ای

هدف دوم: شناسایی میزان ارتباط جامعه با رسانه های داخلی و خارجی بوسیله ابزارهای رسانه ای مخنلف

هدف سوم: بررسی میزان آگاهی و سواد رسانه ای جامعه در شناخت اهداف رسانه ها در دریافت و انتقال داده و اطلاعات

هدف چهارم: بررسی میزان تاثیر آموزش در برقراری ارتباط جامعه با رسانه و ابزارهای رسانه ای

روش تحقیق

در این پژوهش روش تحقیق و جامعه آماری با رعایت کلیه اصول به شرح زیر صورت پذیرفته است.

جامعه آماری

در این پژوهش، جامعه­ی آماری براساس نمونه گیری در دسترس از بین شهروندان تهرانی با رده سنی حداقل 18 سال طبق فرمول نمونه گیری از جامعه با حجم معلوم صورت گرفته است

روش نمونه گیری
براساس فرمول جامعه با حجم معلوم کوکران، حجم جامعه آماری(N) هشت میلیون نفر، با کران خطای 0.05 به تعداد 384 نفر تنظیم گردیده است.

که در این فرمول N حجم جامعه است، آماره p درصد توزیع صفت در جامعه یعنی نسبت افرادی است که دارای صفت موردمطالعه هستند، آماره q نیز درصد افرادی است که فاقد صفت مورد مطالعه هستند، اگر میزان p و q مشخص نباشد از حداکثر مقدار آنها یعنی ۰/۵ استفاده کنید، آماره z=t است و اگر به جای z از t استفاده کنید نیز ایرادی ندارد. درسطح خطای ۵% مقدار z برابر ۱/۹۶ و و Z² برابر ۳/۸۴۱۶ است، مقدار   d  نیز تفاضل نسبت واقعی صفت در جامعه با میزان تخمین پژوهشگر برای وجود آن صفت در جامعه است. دقت در نمونه‌گیری، به این عامل بستگی دارد و اگر بخواهیم نمونه‌گیری دارای بیشترین دقت باشد از حداکثر مقدار d برابر ۰/۰۵ استفاده کنیم.همچنین با توجه به اینکه ممکن است برخی پرسشنامه­ها پاسخ داده نشود یا بازگردانده نشود، ۱۰ الی ۲۰ درصد بیشتر از حجم نمونه محاسبه شده است؛ تا این مساله منجر به کمتر شدن حجم نمونه نهایی ازحجم نمونه محاسبه شده نگردد.تعداد مشارکت و استفاده از پرسشنامه 650 نفر می باشد، که از این تعداد 500 پاسخ نامه تکمیل شده دریافت گردیده است.

روایی پرسشنامه

جهت کنترل میزان دقت در اندازه گیری معنی دار و مناسب نسبت به تهیه پرسشنامه و سنجش صحیح در اندازه گیری موضوع، اقدام به بکارگیری پرسشنامه از تحقیق استاندارد شده است. پرسشنامه استاندارد سواد رسانه ای[16] و پرسشنامه دارای 20سوال در 5 مولف است. سوالات پرسشنامه بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت (خیلی کم تا خیلی زیاد) طراحی شده است.

پایایی پرسشنامه

جهت بررسی میزان و درجه­ی، همگن بودن سوالات با توجه به اینکه سوالات بکار رفته در این پژوهش از نوع سوالات استاندارد و مطرح می باشد می توان با استفاده از یک ضریب پایایی مانند الفای کرونباخ تخمین زد؛ پایایی این پرسشنامه بر اساس روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه با استفاده از نرم­افزار26 SPSS  به دست آمده است.

که در آن نماد k  تعداد سوالات یا گویه‌های پرسشنامه یا آزمون نماد S² واریانس زیر آزمون k ام و سیگمای S²  واریانس کل آزمون است دربخش نتایج پایائی پرسشنامه میزان آلفای کرونباخ متغیرهای تحقیق ارائه شده است. همانطور که درجدول­ها نشان داده شده است تمامیمتغیرهای تحقیق دارای میزان مناسبی از آلفا هستند. قابلیت اعتماد یا پایایی یک ابزار عبارت است از درجه ثبات آن در اندازه گیری هر آنچهاندازه می گیرد یعنی  اینکه ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می دهد [17] در پژوهش فلسفی (1393)، به اين منظور محقق ابزار طراحي شده را با يك گروه 30 نفره به اجرا درآورده و سپس با نرم افزار آماري اس پي اس اس, ضريب آلفاي كرون باخ به دست آمد كه نتيجه شاخص ها به شرح زير است:

شاخص	گویه	ضریب الفای کرونباخ
درك محتواي پيام هاي رسانه اي	4	77/.
آگاهي از اهداف پنهان پيام هاي رسانه ای	4	82/.
گزينش آگاهانه پيام هاي رسانه اي	4	79/.
نگاه انتقادي به پيام هاي رسانه اي	4	80/.
تجزيه و تحليل پيام هاي رسانه اي	4	75/.

نتیجه گیری

بررسی­های انجام شده در این پژوهش نشان می دهد، براساس تعداد مشارکت افراد در این پژوهش به تفکیک 210 نفر مرد و 290 نفر زن میباشد همچنین 40 نفر از پاسخ دهندگان زیر دیپلم، 90 نفر دیپلم، 90 نفر کاردانی، 180 نفر کارشناسی، 100 نفر کارشناسی ارشد و دکترا می باشد.

همچنین رده سنی مشارکت یافته در این پژوهش از 18 سال به بالا می­باشد.

ردیف	خیلی کم	کم	متوسط	زیاد	خیلی زیاد
1	50(نفر)	110(نفر)	140(نفر)	140(نفر)	60(نفر)
2	30	120	190	110	50
3	40	100	180	150	30
4	40	120	150	140	50
5	30	130	180	80	80
6	40	130	160	150	20
7	30	130	120	180	40
8	20	170	140	140	30
9	20	160	140	120	60
10	10	120	230	130	100
11	30	110	160	170	30
12	40	130	170	140	20
13	40	80	230	110	40
14	40	160	150	110	40
15	30	100	220	100	50
16	10	180	130	150	30
17	30	120	150	150	50
18	30	130	130	180	30
19	20	60	250	130	40
20	50	170	130	120	30

شاخص	خیلی ضعیف	ضعیف	متوسط	زیاد	خیلی زیاد
درك محتواي پيام هاي رسانه اي	80000	450000	990000	1080000	475000
آگاهي از اهداف پنهان پيام هاي رسانه ای	60000	560000	900000	1100000	425000
گزينش آگاهانه پيام هاي رسانه اي	50000	520000	1050000	1120000	525000
نگاه انتقادي به پيام هاي رسانه اي	60000	520000	1095000	940000	400000
تجزيه و تحليل پيام هاي رسانه اي	65000	480000	990000	1160000	375000
جمع نمرات	315000	2530000	5025000	5400000	2200000

براساس نتایج بدست آمده در نظرسنجی این پژوهش و همچنین نمرات کسب شده از هر سوال و با بررسی نمودار پاسخ­ها می توان به فرضیه­های ارائه شده پاسخ داد. این پژوهش براساس امتیاز کسب شده و پایایی سوالات طبق الفای کرونباخ تنظیم گردید و در ادامه از اثبات بیشتر ارزش سوالات اجتناب شده

و به بررسی فرضیات و موضوع اصلی پژوهش پرداخته شده است. لذا براین اساس

فرضیه اول: براساس پاسخگویی به گونه های ردیف اول و دوم می توان به میزان آگاهی متوسط و زیاد پیرامون آگاهی جامعه از ابزارهای رسانه ای اشاره نمود.

فرضیه دوم: در این فرضیه تنها موضوع گزینش آگاهانه براساس شناخت رسانه های فعال داخلی و خارجی مورد نظر می باشد که براساس امتیاز مجزا در نحوه پاسخگویی به گونه ردیف سوم نشان دهنده وضعیت متوسط تا خیلی زیاد در پاسخ جامعه آماری بوده است.

فرضیه سوم: طبق پاسخگویی جامعه آماری به گونه ردیف چهارم وضیعت متوسط و زیاد را به خود نمایش می دهد.

فرضیه چهارم: با در نظر گرفتن ردیف چهارم و پنجم از گونه های پرسشنامه و بررسی نحوه پاسخگویی به سوالات می توان براساس امتیاز کسب شده در گروه متوسط و زیاد این فرضیه را نیز تأیید نمود.

با توجه به جمعیت مشارکت کننده در نظرسنجی این پژوهش و براساس وسعت رده سنی مشارکت کننده در آن و باتوجه به گروه سنی 31 تا 40 سال بعنوان نزدیک به نیمی از جمعیت شرکت کننده در این پژوهش و همچنین براساس اطلاعات تحصیلی ارائه شده توسط آنان در نظرسنجی میزان 74 درصد از مشارکت کنندگان دارای تحصیلات دانشگاهی می باشند از موارد قابل توجه در نحوه پاسخگویی و مشارکت بدست آمده در این پژوهش محسوب می گردد تلاش برای تغییر نمودار پاسخگویی از وضعیت متوسط به زیاد و از زیاد به خیلی زیاد تلاشی می باشد برای پایه سازی و گسترش آگاهی جامعه که یکی از ملزومات مهم و اساسی در دنیای کنونی جهت رویارویی با حکمرانی سایبری محسوب می گردد موضوعی که در صورت عدم توجه به آن می تواند باعث تغییرات اساسی در روند فرهنگ و اعتقادات جامعه ایرانی می گردد.

ایجاد فضای مناسب جهت آموزش پایه ای در سنین پایین جامعه و همچنین قرارگرفتن مبحث و موضوع پیرامون سواد رسانه ای و آشنایی مخاطبان در سنین کم و قبل از بکارگیری ابزارهای رسانه ای و مرتبط با آن می تواند در دستیابی به اهداف آموزشی و منتبق با فرهنگ و جامعه ایرانی تأثیر گذار باشد

فعالیت رسانه ها و خبرگزاری های داخلی با توجه به آموزش عمومی در زمینه سواد رسانه ای و ایجاد بستری مطلوب با هدف گسترش اطلاعات اولیه و عمومی و نمایش راه های دستیابی به اطلاعات مورد نیاز در شناخت رسانه و ابزارهای رسانه ای با هدف افزایش میزان اطلاعات سواد رسانه ای مخاطبان خود، از جمله اقدامات موثر می باشد که باید بر عهده رسانه های مختلف داخلی و همچنین صدا وسیما بعنوان همراه داشتن جمعیت گسترده از مخاطبان به اجرا درآید

 توجه به موضوعاتی دیگر حکمرانی سایبری پیرامون متاورس و آمادگی برای رویارویی با این پدیده که در حال رشد و ایجاد تغییر در ذائقه جوامع در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی می باشد امری مهم و قابل توجه می باشد که به دلیل پیچیدگی و گستردگی آن نه تنها نیاز به تحقیق و بررسی داشته بلکه نیازمند به آموزش در سطوح مختلف دانشگاهی نیز می باشد

توجه گسترده به موضوع فضای مجازی و سواد رسانه ای و حضور فعال و پویا در آن از نکات مهمی است که مقام معظم رهبری بصورت دقیق و شفاف به آن تأکید نموده است و از مسائل مورد توجه ایشان بوده است لذا آموزش در بخش های مختلف کمکی اساسی به حضور مناسب و آگاهانه در فضای مجازی و آگاهی از رسانه و ابزارهای رسانه ای در حکمرانی سایبری و سایر شاخه های نوظهور آن خواهد بود.

مراجع

[1] نجاتی ، مهسا ،”چه تعداد وب سایت در جهان وجود دارد؟”، اقتصادآنلاین، 28/5/1398 به نقل از سایت internet live stats.com

[2] قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 ـ 1390)، فصل چهارم ـ نظام اداری و مدیریت فناوری اطلاعات، ماده 46 ، شماره73285/419 ۱۳۸۹/۱۰/۳۰ .

[3] کرمی نامیوندی، سجاد (1395)، طراحی الگوی سیاست‌گذاری آموزش سواد رسانه‌ای درنظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت رسانه، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت، تهران

[4] کرمی.نامیوند.1395

[5] ازكمپ، استوارت (1385). روانشناسي اجتماعي كاربردي، ترجمه: فرهاد ماهر. تهران: مؤسسه انتشارات به نشر.

[6] اميرتيموري، محمدحسن (1377). رسانه‌هاي آموزشي، شيراز: ساسان.

[7] A group of writers,2007

[8] یونس شکرخواه مدیر مدیر گروه ارتباطات و رسانه کمیسیون ملی fa.irunesco.org/سواد-رسانه‌ای-چیست؟

[9] فرهنگ علوم اجتماعي ویلیام کولب، جولیوس گولد،مترجم باقر پرهام، انتشارات مازیار 1392

[10] مقام معظم رهبری،۱۰/۶/۹۶ ، KHAMENE.IR

[11] حافظ نیا،1393،جغرافیای سیاسی فضای مجازی، تهران

[12] فیروزآبادی،1398، فضای مجازی و تحولات آن، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی

[13] مجمع عمومی سازمان ملل متحد 2015

[14] محمدباقر هوشیار1283_1336

[15] امیرحسین آریان پور1303_1380

[16] فلسفی، سيدغلامرضا (1393). بررسي رابطه سواد رسانه اي با سبك زندگي

[17] سرمد، زهره؛ حجازی، الهه و عباس بازرگان(1390) روش تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگه

[18] فلسفی، سيدغلامرضا (1393). بررسي رابطه سواد رسانه اي با سبك زندگي